Kişisel Hijyen ve Hasta Bakımı
1. GİRİŞ
Sağlığı koruma, devam ettirme bilimine hijyen denir. Kişisel hijyen; bireylerin sağlıklarını
korudukları ve devam ettirdikleri bir bakım olarak tanımlanır. Kişisel hijyen bireye sadece iyi
olma duygusunu kazandırmak için değil, aynı zamanda sağlığın devamı için de gereklidir.
Sağlık bakım sürecinde kültür, sosyal yapı, aile ve kişilik etkilidir. Özellikle kültür ön plandadır.
Kişisel hijyenin gelişmesinde, ailenin rolünün yanında, fiziksel şartlar da önemlidir. Örneğin
banyo yapmayı ailedeki yıkanma alışkanlıkları kadar, sıcak suyun olması ve banyo yapacak
birey sayısı da etkiler. Küvet banyosu bazıları için lüks olmasına karşın, bazıları için de
yatmayı sağlamak amacıyla yapılan bir alışkanlıktır.
Bazı kişiler, ayağının kokması ve koltuk altlarının terlemesi gibi, kişisel hijyenik ihtiyaçlarının
farkına varmayabilirler. Bu durumda ne gibi önlem alınması gerektiği hakkında bilgileri
olmayabilir ve hemşireden yardım isteyebilirler. Birey hastalandığı zaman genellikle hijyenik
bakımı ikinci plana düşer. Hasta ve deprese olmuş bireyde görülen ilk belirtiler, öncelikle;
traş olmada, saç bakımında veya makyaj yapmada isteksizliktir.
Hastaneye yatan hasta, yatma ve hastalığın meydana getirdiği streslerden dolayı günlük
temizlik alışkanlıklarında olan değişiklerden rahatsızlık duyabilir. Hemşire hastası için rahat
bir fiziksel ve ruhsal ortam hazırlamak ve bireyin gereksinim ve alışkanlıklarına uygun
hijyenik bakımı sağlamaktan zorumludur.
Hastanın bakımında unutulmaması gereken nokta, kişinin bağımsızlığı ve kendi kendine
bakabilme özelliğini maksimum düzeyde sürdürmektir. Günlük hijyenik bakım; hastayı cesaretlendirme,
eğitme, destekleme ve gözleme yollarıyla yapılmalıdır.
Bakım gizlilik içinde olmalı, gerekirse paravana veya perde çekilmelidir. Hasta mümkün olduğunca
açılmamalı ve oda kapısı vurularak içeriye girilmelidir.
Hastanın bireyselliği hiçbir zaman unutulmamalı, patalojik, fizyolojik ve emosyonel durumu
göz önüne alınarak ya az, ya da tamamen hemşirenin yardımı ile hijyenik bakım verilebilir.
Kalkmasına sınırlı şekilde izin verilen güçsüz bir hasta, kısa bir süre için ayağa
kaldırıldığında, bu gücünü kendi hijyenik bakımı için harcaması doğru olmaz. Yine bazı
kalp ve göz hastalarında, ameliyatlardan sonra belli bir süre, hastanın kişisel hijyeni
hemşire tarafından üstlenilmelidir. Hemşire hastanın kişisel bakımının yanında, kendi hijyenik
bakımına da dikkat etmeli, rahatsız edecek şekilde kokular sürülmemeli ve günlük
bakımında deodorant kullanmalıdır.
- 92 -
Kişisel hijyen alışkanlıklarını etkileyen faktörler nelerdir? Hastaya hijyenik bakım
verilirken nelere dikkat edilmelidir?
2. DERİ VE GÖREVLERİ
Vücudun en büyük ve en önemli organlarından biri olan deri üç büyük tabakadan oluşur:
¦ Epidermis : Derinin en üst tabakasıdır. Vücudun bölgelerine göre kalınlığı değişir.
Avuç içi ve topukta en kalındır. Bu tabakada kan damarları yoktur.
¦ Dermis (Korium) : Epidermisin altındaki canlı tabakadır. Lenf, kan damarları ve sinir
uçları ile örülüdür.
¦ Hipodermis (Subkütan yağ dokusu) : Dermisin altında bağ dokudan oluşmuştur.
Destek görevi görür.
Normal bir derinin ırklara göre değişen renkte olması, turgor ve tonüsünün iyi olması (deri iki
parmakla büzülüp bırakıldığında, kolaylıkla eski haline gelir), siyanoze, sarı ve soluk olmaması
gerekir.
- 93 -
?
Şekil 7.1: Derinin Kesiti
Derinin görevleri şunlardır:
¦ Koruma ¦ Duyu
¦ Vücut ısısını ayarlamak ¦ Salgılama yapmak
¦ D Vitamini üretmede yardım etmek ¦ Vücut artıklarını atmak
Tırnaklar, kıllar, ter bezleri ve dişler deri sağlığıyla yakın ilişkileri nedeniyle göz önüne
alınmalıdır. Bütünlüğü bozulan deri mikroorganizmaların giriş kapısıdır.
Deri bütünlüğünün bozulmasının sebepleri şunlardır:
¦ Kötü beslenme ¦ Deri yüzeyindeki nem
¦ Aşırı kuru deri ¦ Dolaşım bozukluğu
¦ Duyu bozukluğu ¦ Kimyasal ve fiziksel maddeler
¦ Hareketsizlik
3. DERİ BAKIMI VE BANYOLAR
Deri çok çabuk kirlenen organlarımızdandır. Metabolizma sonucu oluşan artık maddelerden
(Sodyum, üre amonyum vb.), deri parçaları, ter ve kirden arındırmak için deri temizliği
yapılır. Patojenler için kültür ortamı vazifesi gören bu birikimlerin kaldırılması infeksiyonu
önler, derinin bütünlüğünü ve sağlığın devamını sağlar. Banyo yapılırken cilde yapılan friksiyon
hem sistemik hem de lokal olarak dolaşımı ve sinirleri uyarır. Eklem fonksiyonlarını
korur; gevşeme ve rahatlık sağlar.
Dolaşımın artması böbrek fonksiyonlarını da artıracağından artık ürünlerin bu yolla atılması
da sağlanmış olacaktır. Banyolar yatan hastada aktif ve pasif olarak egzersizi sağlar.
Pozisyon değiştirme, adele hareketleri, solunum sayısı ve derinliğini de artırarak, akciğer
komplikasyonlarını önlemeye yardımcı olur.
Deri bakımı her hasta için gereklidir. Fakat:
¦ Geçici ve devamlı yatağa bağımlı olan, felçli, şuursuz ve alçılı hastaların,
¦ İnkontinansı olan, kötü beslenmiş ve periferal dolaşımı bozulmuş hastaların, deri
bakımına özel olarak önem verilmelidir.
Deri bakımı için, hemşireye rehber olacak ilkeler şunlardır:
¦ Yapılacak işlem hastaya anlatılarak birlikte planlanır ve katılımı sağlanır.
¦ Hastanın güvenliğini sağlayarak, işlem süresince hastanın aktiviteleri gözlenir.
¦ Yatak yaralarının gelişebileceği bölgeler, daha dikkatli kontrol edilir.
- 94 -
¦ Periferal dolaşım bozukluğu olan hastanın uç kısımları, özellikle kontrol edilir.
¦ Özgüveni koruma ve arttırma.
¦ Hasta pozisyonunu muntazam değiştirmek, deride aşırı basıncı azaltır. Vücudun uç
kısımları ve kemik çıkıntıları desteklenir (bkz. Ünite VI, vücut mekaniği).
¦ Hastada inkontinans durumu var ise su ve sabunla o bölgeler temizlenir.
¦ Derideki çizik, kızarıklık, turgor ve tonüsü kontrol edilir.
¦ Yatak takımlarının kuru ve buruşuksuz olmasına, hastanın yataktan kaymamasına
özen gösterilir.
¦ Hastanın derisine belirlenen teknik ile masaj yapılır (bkz. Sayfa 102).
¦ Çevre ısısı hastanın fiziksel durumuna ve alışkanlıklarına göre ayarlanmalıdır. Kapı
pencere kapalı olmalı, hava akımı olmamalıdır.
¦ Kullanılacak sabun ve diğer tuvalet malzemeleri, kişinin alışkanlıklarına göre farklılık
gösterir. Yaşlıların derileri kuru ve ince olduğundan ve fiziksel aktiviteleri azaldığından,
daha seyrek banyo yapmaları gerekir.
Banyolar amaçlarına göre, üçe ayrılır:
¦ Temizlik amacı ile yapılan banyolar.
¦ Tedavi amacı ile yapılan banyolar.
¦ İlaçlı banyolar.
3.1. Temizlik Banyoları
Yatak, küvet, duş ve lokal banyo olarak yapılır. Hepsinde amaç, deriyi temizlemek ve artıkları
atmak, dolaşımı uyarmak ve hastayı rahatlandırmaktır.
3.2. Tedavi edici banyolar
İstenilen fiziksel etkileri meydana getirmek için verilir. Hastalar bu işlem esnasında
hemşirenin, devamlı gözetiminde olmalıdır. Su sıcaklığı 32°C - 38°C olan ılık banyolar ve
39°C - 40°C olan sıcak banyolar, kas gerginliğini azaltarak; ağrı, yorgunluk ve rahatsızlığı
giderir. Su sıcaklığı 2°C, -10°C olan soğuk banyolar ise vücut ısısını düşürmek amacı ile
yapılır.
- 95 -
3.3. İlaçlı Banyolar
Derideki iritasyonu azaltmak ve rahatlığı sağlamak için verilir. Üç tür ilaçlı banyo vardır:
¦ Sodyum bikarbonatlı banyolar : Kasılmaları iyileştirmek veya yatıştırıcı etkisi için
yapılır. %5 oranında kullanılır.
¦ Tuzlu banyolar : %2 oranında, derideki sinirleri uyarmak için yapılır.
¦ Nişastalı, yulaf ezmeli ve kepekli banyolar : Deri iritasyonunu azaltmak amacı ile
kullanılır.
Amaçlarına göre banyolar kaça ayrılır? Deri bakımında hemşireye rehber olacak
prensipler nelerdir?
3.1.1. Yatak Banyosu Uygulama Yöntemi
Temizlik ve tedavi edici amaçlarla yapılmaktadır. Tedavi için yapılanlarda, hekimin tavsiye
ettiği ilaçlar kullanılır. Temizlik amacıyla yapılan yatak banyosu, hastanın yatakta kaldığı
sürede, kişisel hijyenini sürdürmek için yapılır.
Yatak banyosunun gerekli olduğu durumlar şunlardır:
¦ Şuursuz hastalarda, ¦ Yaralanmalarda,
¦ Büyük ameliyatlardan sonra hastanın ¦ Akut hastalıkları takiben
yatağa bağımlı olduğu durumlarda, Örn. Miyokart infarktüs geçiren
hastalarda.
Yatak banyosunun iki uygulama şekli olmasına karşın, ilkeler değişmez.
Kullanılan Araç ve Gereçler
Büyük bir tepsi içinde:
¦ Büyük küvet içinde 40°C su ¦ Tarak, el fırçası, makas,
¦ Kapalı kap içinde ısısı daha yüksek su, ¦ Tentürdiot, alkol %96
¦ Sabunluk içinde sabun, ¦ Kova, toz bezi,
¦ İki adet sabunlama bezi ¦ Yatak takımları,
¦ Hastanın havlusu, Banyo havlusu, ¦ Hastanın iç çamaşırı,
¦ Sürgü, ördek ve örtüsü ¦ Deri bakımı malzemeleri
- 96 -
?
Yöntem 1 :
Yatak banyosunda uygulanan birinci yöntemde uygulanan işlemler sırasıyla şunlardır:
Banyo için gerekli malzemeler hazırlanmadan önce ve hazırlandıktan sonra eller yıkanır.
Malzeme tepsi ile getirilir ve etajere yerleştirilir. Hastanın mahremiyet hissine saygı gösterilir.
Açık pencere, kapı vs. kapatılır. Oda ısısı 25°C ayarlanır. Banyo esnasında hava ceryanı
olmamasına dikkat edilir. Hava akımı hastanın hızla soğumasına ve terin buharlaşmasına
sebep olur. Bu, özellikle yaşlı hastalarda ve anestezi alanlarda daha ciddi durumlar
ortaya çıkarır. Bu yöntemde sırasıyla şu işlemler yapılır:
¦ Hastaya, yapılacak uygulama açıklanır, işbirliği sağlanır.
¦ Hemşire, hem kendi ve hem de hastanın vücut mekaniğine dikkat eder.
¦ Sürgü verilir (Dolaşım hızlanması nedeni ile uygulama sırasında idrar oluşur).
¦ Hasta tamamen soyularak, banyo battaniyesi örtülür. Yatak takımları gevşetilir,
yalnız-ca hastanın üstünde üst çarşaf kalır.
¦ Diş fırçalama ve ağız bakımı yapılır.
¦ Başının altında tek yastık bırakılarak hasta yatağın yakın tarafına alınarak rahatlandırılır.
Gerekirse yatak başı yükseltilir.
¦ Sabah tuvaletinde olduğu gibi yüz silinir (bkz.Sayfa 99).
¦ Küçük dairesel hareketlerle aksilladan başlanarak önce uzak taraf, sonra yakın taraf
kol ve eller silinir. Hasta kullanıyorsa deodorant, pudra vb. sürülür.
¦ Uzak taraf kol aksilladan (koltuk altından) başlanarak küçük dairesel hareketlerle, eller
silinir. Gerekirse tırnaklar kesilir.
¦ Havlu, zayıf hastada uzunlamasına, gögüs ve karnını örtecek şekilde, şişman hastada
ise genişlemesine göğüsü örtecek şekilde yerleştirilir. Sabunlama bezi ile havlunun
altından, yine uzaktan yakına ve yukarıdan aşağıya doğru temizlenir, kurulanır. Şişman
ve kadın hastalarda göğüs altlarına ve aralarına özellikle dikkat edilir. Hastanın sırtı
çevrilerek, enseden ilyelere kadar olan bölge üstüne havlu örtülerek, havlu altından silinip
kurulanır.
¦ Masaj yapılır.
¦ Hasta tekrar sırtüstü çevrilir. Genital organlarını temizlemek üzere sabunlama bezi
- 97 -
hastaya verilerek, sabunlanması ve temizlenmesi sağlanır veya bu işlem hemşire tarafından
yapılır.
¦ Küvetteki su dökülerek temiz su konulur ve sabunlama bezi değiştirilir. Uzak taraf
bacak altına havlu yerleştirilir, venöz dolaşıma dikkat edilerek silinir, kurulanır. Aynı işlem
yakın tarafa da uygulanır.
¦ Ayaklar ayak banyosunda olduğu gibi temizlenir.
¦ Hastanın temiz iç çamaşırları giydirilir. Yatak takımları değiştirilir. Hastanın saçları
sabah tuvaletinde olduğu gibi taranır.
¦ Hasta rahatlandırılır, perde paravanası açılır. Üşümemesi için bir müddet yataktan
çıkmaması hastaya önerilir. Bir isteği olup olmadığı sorularak, malzemeler toplanır ve
bir defada götürülür. Malzemeler yıkanıp kurulanıp kaldırılır. Eksilenler tamamlanır.
¦ Yapılan uygulamanın saati ve gözlemler kayıt edilir.
Yöntem 2:
¦ Yüz ve göğüs temizliği birinci uygulamada olduğu gibidir.
¦ Hasta sırt üstü yatmaya devam eder, arkasına çevrilmeden önce uzak taraf bacak,
daha sonra yakın bacak temizlenir, banyo havlusu ile kurulanır. Hastanın vücudunun
ön yüzü temizlendikten sonra, küvetteki su ve sabunlama bezi değiştirilir.
¦ Hasta çevrilerek sırtı silinir ve masaj yapılır. Hasta döndürülerek bez sabunlanır
ve genital bölgesini temizlemek üzere hastaya verilir. Hemşire bu arada malzemelerini
toplar. Hasta ile ilgilenmemelidir. (Kendisi yapabilen hastada) Aynı bölge kurulanır.
Malzeme temizliği ve kayıt ilk yöntemde olduğu gibidir.
Yatak banyosunda yapılacak işlemleri sırasıyla anlatınız.
3.1.2. Küvet Banyosu
Yardımsız veya az yardım ile banyoya girip çıkabilecek hastalara yaptırılır. Çoklukla cerrahi
müdahelenin özelliğine göre hastanın bir süre küvet banyosu yapmaması gerekir. İlaçlı
küvet banyoları bazı infekte yaraların tedavisi ve bazı deri hastalıklarında gerekebilir. Banyonun
ısısı yetişkinde 38°C - 41°C, çocukta ise 32°C - 38°C olmak üzere su termometresi
ile ayarlanabilir. Hastanın kullanacağı banyo malzemeleri (sabun, sabunlama bezi, havlu
- 98 -
?
vb.) ve temiz çamaşırları hazırlanmalıdır. Hastaya yardımcı tutunma araçları varsa, nasıl
kullanılacağı anlatılmalıdır. Hastaya hemşireyi uyarabileceği zil gösterilmelidir. Gerekirse
hastaya yardım edilmelidir. Üriner katateri olan hastalarda katater torbaya bağlı olmalıdır
(Asendan infeksiyonu önlemek için). Trakeal stoması olan hastalarda, stomanın içinden
suyun girmemesi için dikkat edilmelidir. Stoma hiç bir zaman su yüzeyinin altında kalmamalıdır.
Bazı hastalar, küvetin yanında bir iskemlede oturarak, önce ayaklarını sonra da
(tutunarak) vücutlarını sokarak daha kolay girebilirler.
3.1.3. Duş
Uzun süre yatan ve yatak banyosu alan hastalar, duş banyosundan sonra kendilerini daha
temiz ve rahat hissederler. Dengesi ve gücü yerinde olan hastanın evde olduğu gibi yalnız
başına duş yapmasına izin verilebilir. Hemşire, banyonun temiz olmasından, gereken araçların
ve temiz çamaşırların hazırlanmasından sorumludur. Suyun ısısının nasıl ayarlanacağı,
tutunma araçlarının ve zilin nasıl kullanılacağı hastaya açıklanmalıdır. Duşta, hastanın
gerektiğinde oturabileceği bir taburenin bulunması yararlıdır. Hastaya kapıyı kilitlememesi
söylenir. Ancak, hastaya, rahatsız edilmemesi için kapıya "meşgul" levhasının konulacağı
söylenmelidir. Bazı gelişmiş kurumlarda, hastanın duşta yıkanmasını sağlayan
yardımcı araçlar kullanılmaktadır. Telefon tipli duşlar daha kullanışlıdır.
Hastanın duşta yardıma gereksinimi varsa, hemşire ona yardım edebilir. Erkek hastanın
genital bölgesi bir örtü ile örtülü tutulabilir.
Hastanın sudan korunması gereken bölgesi varsa, kısa süre için plastik bir örtü ile kapatılabilir.
Ancak uzun süre kapalı tutulursa, bölgenin nemlenmeye başlayacağı ve mikroorganizmaların
artacağı unutulmamalıdır. Hastada trakeal stoma varsa, suyun girmemesi için
gerekli önlemler alınmalıdır.
Yatak banyosu hangi durumlarda verilir?
4. GÜNLÜK HİJYENİK BAKIM
Bireyler hasta olsun veya olmasın görünümleri ile ilgilenirler. Hastaların çoğu hekimleri ve
ziyaretçileri gelmeden önce, iyi bir görünüm kazanmak isterler. Yeterli yetişmiş elemanı
olan hastanelerde yeni bir güne başlandığında, hangi hastaya öncelikle bakım verilmesi
- 99 -
?
gerektiği, hangi hastanın daha fazla uyumayı tercih ettiği ve her bir hastanın gereksinimleri
gözden geçirilir. Bu analizin sağlıklı olması hemşirenin gözlem yeteneğine bağlıdır.
4.1. Sabah Tuvaleti
Sabah bakımı genellikle hayati belirtilerin alınması, sabah tuvaletinin verilmesi, yatağının
değiştirilmesi ve kahvaltının verilmesini içerir. Bir çok vakada banyonun verilip, yatağın
yapılması kahvaltıdan sonraya bırakılmaktadır. Eğer bu yöntem uygulanıyorsa, hasta kahvaltıdan
önce dişlerini fırçalamalı, elini yüzünü yıkamalı ve saçlarını taramalıdır. Kalkabilen
hasta bu ihtiyaçlarını kendisi giderebilir. Hastanın durumuna bağlı olarak hemşirenin
hastaya yardım etmesi gerekir. Ağır ve güçsüz hastalara hemşirenin bakım vermesi şarttır,
bunun yanında az bir yardımla da ihtiyaçlarını giderebilir. İyi bir uygulamada hastanın fazla
yorulmadan fakat yeteneği kadar işleme katılması gerekir.
Sabah tuvaleti hangi durumlarda yapılır?
Sabah tuvaletinin amacı; hastanın günlük kişisel hijyenini sağlamak, temizliğini sağlıyarak
kişisel görünümüne önem vermek, kendine güvenini arttırmak ve rahatlatmaktır.
- 100 -
?
Şekil 7.2: Kese Yapımı
Kullanı lan Araç ve Gereçler
¦ Banyo havlusu, ilave su ve kovanın haricinde tüm malzemeler yatak banyosunda
olduğu gibidir (bkz. Sayfa 96).
¦ Derece kağıdı, derece ve kalem (sabah derecesi alınmamışsa).
¦ Ağız bakımı araç/gereçleri.
Yöntem
Sabah tuvaletinde sırasıyla şu işlemler yapılır:
¦ Uygulama yatak banyosunda olduğu gibidir (bkz. Sayfa 96).
¦ Diş fırçalama ve ağız bakımı verilir (bkz. Sayfa 96).
¦ Sabunlama bezi ıslatılıp iyice sıkıldıktan sonra, resimde görüldüğü gibi ele sarılır
(Şekil 7.2).
¦ Kesenin ucu ile uzak taraf göz kapağı içten dışa doğru, sonra yakın taraf göz kapağı
kesenin diğer ucu ile aynı yöntem ile silinir.
¦ Kese sabunlanmadan önce hastaya yüzüne sabun kullanıp kullanmadığı sorulur.
Sabun, suyun yüzey gerilimini azaltarak daha etkili temizliğe sebep olur. Alerjisi olan
hastalarda kullanılmamalıdır. Sabunlanan bez ile alın, daha sonra burun üstü ve kenarları,
yanaklar ve çene silinir, durulanır, tampone edilerek kurulanır.
¦ Bez yıkanır, ele sarılır, uzak taraf boyun ve kulaktan başlayarak yakın tarafa doğru
silinir. Bez bırakılarak uzak tarafın kolu sıvanır, altına havlu konularak kol dairesel ve yumuşak
hareketlerle silinip, kurulanır. Aynı yöntemle yakın kol silinir.
¦ Hasta isterse küvet yakın tarafa havlunun üstüne konularak hastanın ellerini yıkaması
sağlanır. Kollar silinirken eller de silinebilir. Tırnaklar uzun ise kese kağıdının içine
kesilip konulur. Bu esnada tırnak eti kesilmişse tentürdiot ve alkollü aplikatör ile atuşman
yapılır. Gerekirse eller fırçalanır.
¦ Havlu hasta yatıyorsa yastığın üstüne, oturuyorsa omuzlarına konularak saçı ikiye
ayrılır ve taranır. Ensede basınç yapacak şekilde toplanmamalıdır.
¦ Malzemeler götürülerek yatak takımları getirilir ve hastanın yatağı yapılır. Yapılan işlem
kaydedilir.
¦ Hasta kendi işini kendi yapıyorsa:
¦ Gerekli araçlar getirilir, küvet yetişebileceği uzaklığa yemek masasına konulur. Hasta
dişlerini fırçalar, ellerini ve yüzünü yıkar ve siler. Hastaya rahat bir pozisyon verdikten
sonra kahvaltı etmesi sağlanır.
- 101 -
¦ Malzeme temizliği diğer uygulamalarda olduğu gibidir.
4.2. Akşam Tuvaleti
Günlük hijyenik bakımlardandır. Amaç:
¦ Sabahtan akşama kadar yatak içinde yatan, değişik uygulamalar yapılan ve gün
boyu fizyolojik artıklarla rahatsız olan hastayı temiz ve güvenli bir ortamda rahat ve
sakin bir uykuya hazırlamaktır.
Kullanı lan Araç ve Gereçler
¦ Sabah tuvaletinde olduğu gibidir. İlave olarak yedek battaniye verilir.
Yöntem
Akşam tuvaletinde sırasıyla şu işlemler yapılır:
¦ İşlem sabah tuvaletinde olduğu gibidir. Silme işlemi bittikten sonra sırta masaj
yapılır.
¦ Pansuman ya da sargı varsa kontrol edilip sağlamlaştırılır.
¦ Yatak takımları düzeltilip sıkıştırılır, gerekirse değiştirilir.
¦ Yatağın ayak ucuna battaniye yerleştirilir. Yaşlı, şuursuz ve çocuk hastalarda karyolanın
kenarlıkları kaldırılır hasta emniyete alınır.
¦ Zil ve ışık hastanın ulaşabileceği bir yere yerleştirilir.
¦ Malzeme temizliği ve kayıt diğer uygulamalarda olduğu gibidir.
Akşam tuvaletinin amacı ve gerekli malzemeleri nelerdir?
4.3. Masaj
Ellerle vücuda basınç ve friksiyon uygulamaya masaj denir. Hafif basınç ile yapılan masajlar
yatıştırıcı, daha fazla basınç ile yapılan masajlar ise uyarıcı etki oluştururlar. Masajın
mekanik etkisi bölgedeki kan ve lenf miktarını artırmaktır. Masaj uygulanan bölgede va-
- 102 -
?
zodilatasyon oluşur ve bu kızarıklık ile kendini gösterir. Kapiller dilatasyon kan ile dokular
arasın-daki sıvı değişimini hızlandırır.
Bazı koşullarda hekim masajın hangi etkisini istediğini belirtir. Bazı kuruluşlarda bu alanda
eğitim görmüş kişiler bu görevi üstlenirler. Birçok durumda buna imkan yoktur. Bu nedenle
gerek hekim gerekse hemşire masajın etkisini ve başlıca masaj manevralarını bilmelidir.
Uzun vadeli bakımlarda hasta ailesine evde uygulayabilecekleri basit manevralar öğretilmelidir.
Deri lezyonu, infeksiyonu, habis tümör ve kırık olan bölgenin üzerine masaj yapılmamalıdır.
Ağrılı ekstremitelerde kan pıhtısı olasılığına karşı masaj yapmak tehlikeli olabilir.
Zira masaj ile yerinden kopan pıhtı dolaşım ile hayati bir organı tıkayabilir. Akut miyokart
enfarktüsü geçiren hastada dolaşıma, dolayısıyla kalbe fazla yüklenmemek için masaj
yapılmamalıdır.
Masaj yapmada ilkeler:
¦ Masaj yapılacak bölge gevşemiş, desteklenmiş ve rahat olmalıdır.
¦ Oda ısısı hastayı üşütmeyecek şekilde olmalıdır.
¦ Hemşire yüzü masaj yapılacak bölgeye dönük ve rahat bir pozisyonda durur, ellere
hastanın cildinin durumuna ve eldeki olanaklara göre pudra, kakao yağı, lanolinli vücut
losyonu vb. gibi dökülür. İstenilen masaja, orta güç ve ritimle başlanır, sonra ritim ve güç
artırılır. Daha sonra ise ritim ve güç yeniden azaltılır. Bir bölge üzerine aynı hareketi üç
defadan fazla uygulamayıp, diğer bölgeye geçmelidir. Hastanın işlemi nasıl tolere ettiği
gözlenmelidir. İşlem sırasında konuşmamak, gevşemeyi sürdürmek yönünden uygundur.
Sıklıkla kullanılan masaj manevraları şunlardır:
Efloraj: Vücudun geniş alanlarına avuç içi ile, venöz dolaşımın kalbe dönüş yönüne
doğru yapılan yumuşak, sıvazlama şeklindeki hareketlerdir. Hafif masajlara genellikle efrolajla
başlanıp, efrolajla bitirilir. Bu manevra el, ayak gibi bölgelere aşağıdan yukarıya doğru
yavaş, ritmik, uzun: geriye ise, yavaş yavaş ve hafif hareketler yapılarak uygulanır. Avuç içinin
hasta derisi ile sıkıca teması gerekir. Masajın hangi güçle yapılacağı, istenen etki kas
durumuna göre değişir. Sırta uygulandığında iki el birden kullanılmalıdır. Ekstremitelerde
ise bir elle masaj yaparken, diğer elle eklemin altından tutmak gerekir.
Petrisaj: Kası yoğurma şeklinde yapılan harekettir. Hareket, kasın doğrultusunda, ritmik,
kısa, sıkıştırıcı, bükücü ve basınç yapıcı işlemler dizisidir. Bütün el deri ile temas etmekle
birlikte, güç baş ve distal parmaklardadır. Sırta uygulandığında her iki el birlikte kul-
- 103 -
lanılır. Ekstremitelerde ise, bir elle uygulama yapılırken, diğer elle destek olunur. Amaca ve
hastanın reaksiyonuna göre basınç ayarlanır. Genellikle geniş kaslara uygulanır.
Friksiyon: Omurlarda ve omuz başlarında olduğu gibi, kemik çıkıntılarının etrafına,
ilk iki parmakla yapılan manevradır. Çoklukla kemik çıkıntısının etrafına uygulanır.
Tapotman: Avuç içini kubbeleştirip hafifçe vurmayla uygulanan bir harekettir. Titreşim yolu
ile derine etki eder. Zayıf hastalarda tercih edilmez. Sıklıkla uygulanan bir hareket değildir.
Masajın hasta üzerindeki etkileri nedir?
4.4. Dekubitüs Ülser (Yatak yarası - basınç yarası)
Basınç yaraları yüzeysel ve derin olarak, doku bütünlüğünün bozulduğu yumuşak doku
nekrozudur. Devamlı basınç sonucunda dokuda iskemi nekroz meydana gelir. Histolojik
olarak sınıflandırıldığında:
Birinci derece dekubitüs ülser: Akut inflamatuvar tepki tüm yumuşak doku tabanına
yayılmış nemli, yüzeysel, düzensiz bir eritem şeklinde olmasıdır. Oluşum reversibl-
- 104 -
?
Şekil 7.3 : Sırt Masajı
dir. Klinik olarak ağrılı düzensiz kemik çıkıntıları üzerindeki sıcaklığın yanı sıra dokuda
ödem vardır.
İ kinci derece dekubitüs ülser: Histolojik olarak dermis altında, subkütan yağ dokusu
içine ilerleyen akut ve kronik inflamatuar süreç karışımı bir durumdur. Klinik olarak
bölgede sertleşme, renk değişikliği ve ülserasyon vardır.
Üçüncü derece dekubitüs ülser: Histolojik olarak derinin kas dokusuna kadar
uzanan, aşırı bir yumuşak doku nekrozu vardır. Dermis ve subkütan yağ dokusunda ileri
derecede retraksiyon, inflamasyon ve sertleşme görülmektedir. Klinik olarak subkütan yağ
dokusunda akıntılı, pis kokulu, infekte olmuş nekrozlu bir ülserasyon mevcuttur. Ülser kenarlarında
koyu ve açık pigmentasyon alanları görülür.
Dördüncü derece dekubitüs ülser: Histolojik olarak aşırı bir yumuşak doku nekrozu
ve osteomiyolit vardır. Klinik olarak akıntı ve nekroz miktarı çok fazla olmasına karşın
üçüncü dereceye benzer. Ülserin tabanı kemik dokusudur.
Bası nç yaraları süreci:
Basınç Doku anoksisi ve iskemi Doku hücrelerinde
Nekroz Yumuşama ve ülserasyon İnfeksiyon
Sepsis Derin dokulara yayılma
Basınç yarası oluşabileceğini gösteren bölgesel belirtiler nelerdir?
Dekubitüs ülserin nedenleri: Basınç genellikle vücudun kemik çıkıntılarının olduğu
bölgelerdeki deri ve subkütan doku üzerinde görülür.
Hazırlayıcı Etkenler:
¦ Kötü beslenme ¦ Anemi ¦ Hipoproteinemi ¦ Vitamin eksikliği
¦ Kas atrofisi ¦ Duyu kaybı ¦ Ödem ¦ Sürtünme ve nem
¦ Hasta yatağının başının 30o 'den fazla yükseltilmiş olmasına bağlı olarak,
hastanın aşağıya doğru ve belli alanların daha fazla basınç altında kalması.
- 105 -
?
4.4.1. Basınç Bölgeleri
Basınç noktaları hastanın yatış pozisyonuna göre değişmektedir. Supine pozisyonunda
basınç noktaları oksipital bölge, skapula, dirsekler, sakrum, topuklar ve yatak takımlarının
basıncı, sonucu ayak baş parmaklarıdır.
Lateral pozisyonda ise, kulaklar, omuz başları, dirsekler, kostaların yan kısımları, trokanterler,
dizin, ayağın ve topuğun yan kısımlarıdır.
Prone pozisyonda ise, yanak ve çene, omuz başları, kadında göğüsler, erkekte genital
organlar, dizler ve ayak baş parmağıdır.
- 106 -
Şekil 7.4 : Yatış Pozisyonuna Göre Basınç Noktaları
4.4.2. Dekubitüs Ülserde Koruyucu Önlemler
Basınç yaralarının önlenmesi hemşirenin sorumluluğundadır. Önemli olan doku hasarı
oluşmadan koruyucu önlemleri almaktır. Bu amaçla hastanın fiziksel ve mental durumu, faaliyetleri
ve inkontinansı olup olmadığı gözönüne alınır.
Koruyucu önlemler şu şekilde sıralanabilir:
¦ Düzenli olarak pozisyon değiştirmek (2 veya 4 saatlik aralarla).
¦ Her pozisyon değişiminde, basınç bölgelerini gözlemek.
¦ Deriyi temiz ve kuru tutmak (sabun ve su ile yıkayarak kurulamak).
¦ Derinin zedelenmesinden ve sürtünmesinden kaçınmak.
¦ Sentetik çarşaf ve çamaşır kullanmamak, takımların gergin olmasını sağlamak,
ıslandığında ve nemlendiğinde değiştirmek.
¦ İnkontinanslı hastalarda deriye koruyucu kremler uygulamak.
¦ Hastanın beslenme durumunu düzenlemek,
¦ Hastanın ayaklarına destek koyarak, ayak ucuna kaymayı önlemek ve yatağın ayak
ucunu hafifçe yükseltmek.
¦ Hastaya yatak içinde gerekli olan hareketleri yaptırmak.
¦ Topuk ve dirsekler için özel koruyucu yastıklar kullanmak.
¦ Hastalık, hastanın hareket yeteneğini kısıtlıyorsa aşağıdaki yardımcı araçlar kullanılabilir.
¦ Havalı ve sulu yataklar ¦ Koyun postu
¦ Lateks köpük yataklar ¦ Küçük yastıklar
¦ Lastik simitler kullanmamak, çıkıntılı ve basınç bölgelerine masaj yapmak.
¦ Yatağın başucunu 30o den fazla yükseltmemek, koltukta uzun süre oturan hastaları
gözlemek.
¦ Hemoglobin, kan şekeri ve hematokrit seviyelerini sık sık ölçmek.
Yatı ş pozisyonuna göre hangi bölgelerde bası nç daha fazladı r?
Bası nç yarası oluşumu açı sı ndan hasta nası l değerlendirilir?
- 107 -
?
4.4.3. Basınç Yaralarının Tedavisi
Koruyucu önlemleri en etkin şekilde sürdürmek, dolaşım ve hücre fonksiyonlarını devam
ettirmek ve alt tabakalarda nekrozu önlemektir. Tedavi metotları beş başlık altında incelenir:
Beslenme ile ilgili tedavi:
¦ Yüksek kalorili ve proteinli diyet verilmesi,
¦ Vitamin ve elektrolit içeren solüsyonların I V. olarak verilmesi,
Mekanik metotlar;
¦ Poliüretan köpükler ¦ Jel pedler ¦ Koyun postu
¦ Poliüretan pansumanlar(opsite) ¦ Basınç değiştiren yataklar ¦ İçi sıvı dolu pedler
Fiziksel metotlar:
¦ Bölge etrafına masaj ¦ Her 2-4 saatte bir ¦ Basınç bölgelerine
hastayı döndürme ısı lambası uygulama
¦ Basınç bölgesine ült- ¦ Basınç bölgesine
raviyole ışını uygulanması Ultrasonik tedavi
Kimyasal metotlar:
¦ Bölgesel enzim uygulama (tripsin ¦ İkinci bir infeksiyona karşı
fibrinoloin kollojen, insulin vs.) antibiyotik, çinkolu kremler
¦ Okside edici ajanlar (H2O2)
¦ Antiseptikler
Cerrahi metotlar:
¦ Ölü dokuları eksize etme ve drenaj ¦ Primer kapatma
¦ Greft uygulama ¦ Ampütasyon
Bası nç yarası tedavisinin amacı nedir?
- 108 -
?
5. DİĞER KİŞİSEL BAKIMLAR
Günlük banyolara ilaveten kişisel hijyeniyle ilgili olan işlemler hastanın günlük bakımı için
gereklidir. Bunlar:
¦ Ağız ve özel ağız bakımı ¦ Ayak bakımı ¦ Saç bakımı
olarak sınıflandırılablir.
5.1. Ağız Bakımı
Diş ve dişetlerinin temizlenmesi, canlılık kazanması, ağızın bol su ile çalkalanması, dişetlerinin
(gingiva) uyarılması ağız bakımı ile sağlanır. Ağız bakımı hem ruhsal, hem de fiziksel açıdan
önemlidir. Ağız bakımına dikkat edilmediğinde ağız kokusu, dişeti rahatsızlıkları, çiğneme
güçlüğü neticede hazımsızlık görülür. Ağız bakımında amaç ağızın tüm organizmalardan
temizlenmesi değil, daha çok birikmiş yiyecek artıklarından temizlenmesidir.
Günde en az iki kere, tercihan yemekten sonra ve akşam yatmadan önce dişleri uygun
yöntemle fırçalamalı ve bol su ile çalkalamalıdır (resimde görüldüğü gibi). Dişlerin arasındaki
artıkları ve plakları temizlemek için diş ipekleri kullanılır (resimde görüldüğü gibi). Diş
eti dokusu çok duyarlıdır. Kanamaya neden olmamak için zorlamamalıdır.
- 109 -
Şekil 7.5: Diş Fırçalama Yöntemi
5.1.1. Özel Ağız Bakımı
Herhangi bir nedenle ağızdan beslenemeyen (sindirim yolu/üst ve alt ağız ve karın ameliyatlarından
sonra solunm güçlüklerinde), oksijen tedavisinin ağız mukozasını kuruttuğu
durumlarda, radyoterapi ve sitostatik tedavisi gören hastalarda yapılır. Ayrıca, dehidratasyonlu,
kusma ve bulantılı, ve diabetli hastalarda da özel ağız bakımı uygulanır.
Ağı z bakımında hemş ireye rehber olacak ilkeler:
Ağız mukozasının daima nemli ve temiz olmasını sağlamak, bunun için hastaya sıvı vermek,
su içinde mentol, tymol, limon suyu gibi nemlendirici solüsyonlarla ağızı çalkalamak.
Hastaya temizlik ve rahatlık duygusu vermek, canlılık kazandırmak.
Rahatsız edici kokuyu gidermek.
Ağız mukozasında yangı ve infeksiyona neden olan etken bilinerek uygun solüsyonlar kullanılmalıdır.
Ağız mukozasında genellikle bakteri ve mantar grupları infeksiyona neden
olur.
Bakteri grubuna etki eden Mantar grubuna etki eden
solüsyonlardan bazıları solüsyonlardan bazıları
¦ Serum fizyolojik NaCl % 9 ¦ Sodyum bikarbonat %5
- 110 -
Şekil 7.6: Diş İpliği Kullanımı
¦ Neosterin ¦ Mikostatin
¦ Rivanol (atuşman) % 01 ¦ Bleu de metilen % 1
¦ Jansiyen moru % 1
Ağız bakımının sağlanmasında temel bakım ilkeleri nelerdir?
Kullanılan Araç ve Gereçler
Tepsi içinde:
¦ Kapalı kutu içinde gazbezi ¦ Solüsyonun bulunduğu kap
¦ Yağlayıcı madde emdirilmiş gazbezi ¦ Aplikatör (kürdan, ucu pamuk sarılı)
¦ Havlu, dilbasacağı ¦ Böbrek küvet, kesekâğıdı
¦ Hekim ilaç önermiş ise, ilaç ve ilaç kartı ¦ Toz bezi
Yöntem:
¦ Malzeme hazırlanması ve hastaya pozisyon verme yatak banyosunda olduğu gibidir
(bkz. Sayfa 96).
¦ Hastanın ağız, dil, diş ve ağız mukozası spatül ile kontrol edilir.
¦ Gazbezinin tifrilleri dışyüzde kalmayacak şekilde dil basacağı sarılır.
¦ Sarılı dil basacağı veya koher pensi böbrek küvet üzerine tutulup bir miktar solüsyon
dökülür.
- 111 -
?
Şekil 7.7: Özel Ağız Bakımı
¦ Dişlerin önce dış, iç ve birbirine bakan yüzleri, sonra dil, yanak içi ve diğer yumuşak
doku kısımları silinir. Gazbezi kirlendikçe kese kâğıdına atılır, yenisi ile değiştirilir.
¦ Dişaraları ve dişetleri limongliserin karışımı ile temizlenir. Kalan solüsyon, kamış
yardımı ile hastaya verilir ve gargara yapması söylenerek böbrek küvete çıkarması temin
edilir (hasta şuurlu ise).
¦ Dudaklar yağlayıcı ile yağlanır. Hasta rahatlandırılır.
¦ Kayıt ve malzeme temizliği sabah tuvaletinde olduğu gibidir. İnfeksiyon durumunda
malzeme temizliği farklılık gösterir (bkz: Ünite 3).
5.1.2. Protez Dişler
Protez dişler ağızdan çıkarıldıktan sonra temizlenmelidir. Genelde hasta bu işlemi kendisi
yapar. Temiz protezler altı desteklenmiş su dolu, ağzı kapalı kaplarda saklanmalıdır. Gerekirse
içine birkaç damla naneli solüsyon damlatılarak hoş bir koku sağlanabilir. Protezlerin
temizlik işlemi diş macunu, yoksa sabun ve fırça ile yapılmalıdır. Plastik protezlerde çok
sıcak su kullanılmamalıdır. Hasta fazla kilo vermişse protezler sallanır, bu nedenle
yapıştırıcı kullanılabilir. İyi oturmayan protezler ağızda yaralara sebep olur.
5.2. Ayak Bakımı ve Banyosu
Ayakların görevi vücudu ayakta tutmak, yürümeyi sağlamak, dışarıdan gelecek çarpma ve
darbelere karşı vücudu korumaktır. Kişilerde rahatsızlıklara sebep olan ve yaygın olarak
görülen bir çok ayak problemleri vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
Nası r (Callus): Epidermisin kalınlaşarak derinin içine doğru tepesi derinde, büyük tabanı
deride olan kalınlaşmasıdır. Callus sürtünme ve basınç ile meydana gelen yaygın
kalınlaşmadır.
Düztabanlı k (Flat foot): (bkz.: Vücut Mekaniği)
Su Toplaması (Blister): Çoraplardaki sertlik ve ayakkabının sürtünmesi sonucu
meydana gelir.
Hoş Olmayan Kokular: Ayak tabanındaki ter bezlerinin aşırı terlemesinden meydana
gelir. Ayakları sık sık yıkamalı, çorap değiştirmelidir.
Parmaklar Arası ndaki Çatlaklar: Genellikle kuru ciltlerde görülür. İyi bir ayak hijyeni
ve antiseptik solüsyonlarla infeksiyon önlenebilir.
- 112 -
Atlet Ayağı (Tinia pedis-Ringform): Mantarların sebep olduğu bir durumdur.
Özellikle parmak aralarında oluşur. Bazen su toplar. Sık sık yıkamak ve çorap değiştirmek,
özellikle parmak aralarını nemli bırakmamak gerekir.
Foot Drop (Ayak düş mesi): (bkz.: Vücut Mekaniği).
5.2.1. Ayak Banyosu Uygulama Yöntemi
Ayakta meydana gelebilecek kokuyu azaltmak, rahatlatmak, temizlemek ve periferal dolaşıma
yardım etmek amacıyla yapılır.
Kullanılan Araç ve Gereçler
Tepsi içinde:
¦ Küvet, içinde sıcak su (39o C - 40o C)
¦ Ayak sabunlama bezi
¦ Ayak fırçası (kullanmamayı tercih ediniz!)
¦ Tedavi bezi ve muşambası (veya havlu)
¦ Sabun tabağı içinde sabun
¦ Gaz bezi üzerinde vazelin veya lanolin pomat
¦ Alkol %96 ve tentürdiot (tırnaklar kesilecekse)
¦ Makas
¦ Talk pudrası
¦ Kese kâğıdı
¦ Toz bezi
¦ Aplikatör
Yöntem
Ayak banyosu yapılırken izlenen yöntem sırasıyla şu işlemlerden oluşur:
¦ Malzemeler hazırlanmadan ve hazırlandıktan sonra eller yıkanır.
¦ Tepsi içindeki araçlar etajere yerleştirilir. Malzemeler kolayca yetişilecek uzaklığa
getirilir.
¦ Hastaya yapılacak uygulama açıklanır, işbirliği sağlanır ve perde kapatılır. Yoksa
paravana çekilir. Hastanın gizlilik duygusuna saygı gösterilir.
- 113 -
¦ Yatağın ayakucu gevşetilir ve açılır, nevresim katlanır ve diz altına sıkıştırılır.
¦ Ayaklar birlikte tutularak uzak tarafa çekilir, tedavi bezi ve muşambası ve havlu yerleştirilir.
Üzerine küvet konulur.
¦ Hastanın dizlerinin altından, el geçirilerek ayak topukları tutulur veya suya alıştırılarak
sokulur.
¦ Sabunlama bezi ıslatılıp sıkılır, uzak taraf dizlerden başlayarak ayak bilekleri, ayak
sırtı, topuk ve taban parmak uçlarına doğru silinir. Aynı işlem yakın taraf ayağına da uygulanır
(Silme işlemi uzaktan yakına, temizden kirliye doğru yapılır). Ayak fırçası tavsiye
edilmez. Eğer zaman yeterli ise yumuşatıcı bir pomat sürülerek beklenir ve daha sonra
sabunlanıp topuk ve taban kısmı gerektiğinde fırçalanır ve yıkanır.
¦ Tırnaklar uzun ise düz kesilerek kese kâğıdına konulur. Bu arada deri kesildiğinde;
aplikatör ile iyot alkol kullanılır.
¦ Küvet uzaklaştırılarak, ayaklar topuktan tutulup havluya yerleştirilip örtülür. Parmak
aralarına dikkat edilerek iyice kurulanır. Kalan nemi almak için parmak aralarına talk
pudrası ile masaj yapılır.
¦ Malzeme toplanır, hasta rahatlandırılır. Yapılan işlem kaydedilir. Malzeme temizliği
diğer uygulamalarda olduğu gibidir.
Sıcak suyun lokal etkisinden yararlanmak için yapılan ayak banyosu da temizlik amacı ile
yapılan ayak banyosunun aynısıdır.
Ayak küvetin içine yerleştirildikten sonra ısı kaybolmaması için üzeri örtülür. 20-30 dakika
süre ile ayak küvetin içinde kalır. Hasta banyo anında ve sonra soğuktan korunmalıdır.
Ayak hijyenine dikkat edilmediğinde ne tür bozukluklar görülür?
Tedavi amacıyla yapılan ayak banyosunda sıcak suyun etkisi nedir?
5.3. Saç Bakımı
Saçlar, saç folikülü denen, dermis tabakası ile subkutan dokuda bulunan keseciklerden
büyür. Folüküllerin dibinde büyümeyi sağlayan canlı epitel hücreleri vardır. Saçlar
büyüdükce canlılıklarını kaybederler. Boynuzlaşmış ölü hücreler haline gelirler. Saçın rengini
kökteki korteks hücreleri arasında yer alan pigmentler verir. Yağ folükülünden çıkan
yağın kıl köküne dökülmesi ile saçlar yumuşak olur. Saçların sağlıklı görünümü beslenme
ile ilgilidir. Saçlar kökleri ile beslenir. Taramak, fırçalamak ve parmak uçları ile masaj yapmak
kan basıncını hızlandırır ve dolayısıyla saçlar beslenmiş olur. Kesmek saçların
gürleşmesine yardım etmez. Saçların kaç günde yıkanacağı yağlı ve kuru oluşuna, çevre
- 114 -
?
şartlarına ve kişinin faaliyetlerine bağlıdır. Hormonal değişimler, psikolojik ve fizyolojik
stres, yaş, infeksiyonlar ve bazı hastalıklar saçın özelliklerini etkiler.
Kepek, genelde yağlı saçlarda kurumuş tabakalar halinde görülür. Kirli ve yağlı ölü epitel
hücreleridir. Bazen içinde bakteri de bulunabilir. İyi bir saç bakımı ile önlenemezse hekime
danışmak gerekir. Saç dökülmesi (Alopecia) yaş, hormon ve irsiyet ile ilgilidir. Baştaki damarların
uyarılması ve temiz tutulması tavsiye edilir.
Saçların kaç günde yıkanacağını nasıl tayin edersiniz?
5.3.1. Yatan Hastanın Başının Yıkanma Yöntemi
Başı ve saçları temizlemek ve temizliği devam ettirmek, hastayı fiziksel ve ruhsal yönden
rahatlatmak, uzun süre yatmayla oluşabilecek karışıklığı önlemek amacıyla yapılır.
Kullanılan Araç ve Gereçler
Hastane imkanlarına uygun olarak malzemede değişiklik yapılabilir:
¦ Taşınabilir lavabo
¦ Büyük bir muşamba lavoba gibi kıvrılıp, yatağın kenarından kovaya sarkıtılması
diğer bir yöntemdir.
¦ Tabure, yastık için muşamba
¦ 2 ibrik su biri 40° C, diğeri daha sıcak
¦ Boyuna bağlamak için üçgen sargı
¦ Gözleri kapatmak için küçük havlu veya gazbezi,
¦ Şampuan veya sabun (tabakta)
¦ Havlu (iki adet)
¦ Tarak
¦ Toz bezi, gazete kâğıdı
¦ Kese kâğıdı
Yöntem
Şaç bakımında izlenecek yöntem şu safhalardan oluşur:
¦ Malzeme hazırlanmadan ve hazırlandıktan sonra eller yıkanır (çapraz infeksiyonu
önlemek için).
- 115 -
?
¦ Oda ısısı 21° - 22° C olmalıdır. Malzeme bir defada getirilmelidir.
¦ Hastaya ne yapılacağı anlatılır.
¦ Yatak yükseltilir (hemşirenin ve hastanın vücut mekaniğine dikkat edilir). Çift yastık
varsa biri ünite iskemlesine kaldırılır.
¦ Hasta; ayakları uzak tarafta, başı yakın tarafta olmak üzere yatağa çapraz yatılır.
Yastık yüzünün içine plastik örtü geçirilir. Bunun da üzerine hastanın havlusu örtülerek,
kolay yetişilecek şekilde uzağa yerleştirilir.
¦ Üç kenarından gazete ile rulo yapılıp lavabo haline getirilen muşamba yatağa konulur.
Muşamba hastanın boynunun altına yerleştirilir.
¦ Boynuna kravat sargı ve kulaklarına pamuk tampon, gözlerine şampuan kaçmaması
için gaz bezi konur.
¦ Tabure üzerindeki kovanın içine muşambanın serbest kalan uçları yerleştirilir.
¦ Saçlar tarak ile dağıtılır, ıslatılır, sabunlanır veya şampuanlanır. İyice köpürtülür.
Friksiyon yapılarak saç dipleri ve kulak arkaları oğuşturulur, durulanır. Saç temizleninceye
kadar, aynı işleme devam edilir. Saçlar sabunlu iken taranır.
¦ Boyun bağı, pamuk tamponlar, gazbezi alınır. Baş havlulu yastığa konulur. Muşamba
kovanın içine bırakılır. Hastanın saçları iyice kurulanır.
¦ Yatak yapılır, araçlar toplanır, işlem kaydedilir.
¦ Saçlar yolunmadan, uçlarından tepeye doğru taranır (bkz.: Şekil 7.8)
Hastanın hareket etmesinin sakıncalı olduğu durumlarda, saçları kuru şampuan ile temizlenir.
Şampuan saçlara tampone edilir, tarakla saçlar açılır ve kirler havlunun üstüne
dökülür.
- 116 -
Şekil 7.8: Baş Banyosu
Diğer bir saç yıkama yönteminde; hastanın karyolası lavaboya yaklaştırılır, metal ek bir lavabo
ile ana lavabo birleştirilir. İbrik yerine irigatör kullanılır.
5.3.2. Bitlenmede Bakım Yöntemleri
Bitin, insan vücudunun saçlı ve saçsız derisinde yerleşmesine bitlenme denir.
Bitli Hastalarda Psikolojik Bakım
Hasta psikolojik stres içinde olduğundan ilişkileri, davranışları gerektiği kadar uyumlu olmayabilir.
Hemşire, hastasına anlayışla yaklaşmasını, bilgi vermesini, bakımını tam ve zamanında
yapmasını bilmelidir. Hemşire, bitli hastaların tedavi ve bakımında nazik davranmalı
ve onları cesaretlendirmelidir. Hemşire bitli hastaların uyku ve dinlenmeye ihtiyaçları
olduğunu bilerek, onları rahatlatmalı, tedavi ve bakımında, nazik davranılarak cesaretlendirilmelidir.
Hastaya bakım ve tedavi ile bitlerin yokolacağı anlatılarak, psikolojik olarak rahatlatılmalıdır.
Bitli Hastalarda Fiziksel Durum
Bakım acıyı ve kaşıntıyı kontrol altına almaya, hastayı rahatlatmaya ve bulaşmayı önlemeye
yöneliktir. Kaşınmamasını söylemek onun sadece sıkıntısını ve suçluluk duygusunu
arttırır ve daha çok kaşınmasına neden olur. Hastanın tırnaklarını kısa kesmek ve infeksiyon
tehlikesini azaltmak için elleri temiz tutmak gerekir.
Bitlenmede hemşirenin görevleri nelerdir?
Baş Biti Tedavisi
Bu tedavi kaşıntı ve tahrişi azaltmak, bit ve yumurtalarını yok etmek, yayılmasını önlemek,
hasta ve ailesine bilgi vermek amacıyla yapılır. Bit tedavisi iki şekilde yapılır: Tedavi edici
şampuan ve tedavi edici losyon ile.
Kullanılan Araç ve Gereçler (Losyonla Yapılan Bit Tedavisi)
Tepsi içinde:
¦ Hekim tarafından önerilmiş solüsyon
¦ Solüsyon tası
¦ Pamuk tampon, tedavi bezi ve muşambası
¦ Kese kâğıdı, kep / türban (üçgen sargı)
- 117 -
?
¦ Tarak (sık dişli)
¦ Eldiven, muşamba önlük
¦ Paravana, gazete kâğıdı
¦ Gazbezi üzerine vazelin
Yöntem
Bitlenme tedavisinde uygulanacak yöntem şu aşamaları içerir:
¦ Hastaya yapılacak işlem anlatılarak işbirliği sağlanır.
¦ Mümkünse tek kişilik odaya alınıp, yoksa çevresi perde ve paravanayla kapatılır. Pike
ayak ucuna katlanır.
¦ Hasta yatağın başucunda fawler pozisyonda oturtulur (oturacak durumda ise).
Tedavi bezi / muşambası hastanın arkasına konulur.
¦ Hemşire muşamba önlüğünü ve eldivenleri giyer.
¦ Hastanın, alnında saçlı derinin bitim çizgisinden, kulak arkasına ve ensede saçsız
deri kısmına kadar olan bölge vazelinlenir (Dezenfektan maddenin tahrişini önlemek
için) saçlar tutam tutam ayrılır ve solüsyonla ıslatılmış tamponlarla dipten uçlara doğru
ıslatılır. Tamponlar kesekâğıdına atılır.
¦ Tüm saçlar solüsyon ile ıslatıldıktan sonra, üçgen sargı / kep ile dışarıda saç kalmayacak
şekilde sarılır.
¦ Tedavi bezi / muşambası, önlük katlanır, gazete kâğıdına konulur.
¦ Hasta rahatlandırılır. Solüsyonun cinsine göre bir müddet beklenerek baş banyosu
verilir.
¦ Üçgen sargı veya boyun bağı kaynatılır. Diğer araçlar dezenfektan maddeye konulur
(muşamba, kova, vs.).
¦ Tüm yatak takımları değiştirilir. Kirli takımlar medikal aseptik önlemlerle toplanarak
Bulafl›c›d›r yazılıp yazılarak, çamaşırhaneye gönderilir.
¦ İşlem kaydedilir.
¦ Aynı durumun tekrarlanmaması için hasta ve ailesine eğitim verilir.
¦ 10-12 saat sonra baş banyosu verilir (bkz.: Baş banyosu)
Kullanı lan Araç ve Gereçler (Şampuan İ le Yapı lan Bit Tedavisi)
¦ Hekim tarafından önerilen şampuan
¦ Sık dişli tarak
¦ Baş banyosu için gerekli araçlar uygulama baş banyosunda olduğu gibidir. Şampuan
ve sabun yerine bit tedavisi için uygulanması istenilen şampuan kullanılır, şampuan
prospektüsündeki tarife uygun bekletildikten sonra saçlar yıkanır.
- 118 -
Hijyen, sağlığı koruma ve devam ettirme bilimidir. Hijyeni, kişisel, ağız, akıl ve sosyal hijyen
olarak sınıflayabiliriz. Hijyenik uygulamaları aileden gelen alışkanlıklar geniş ölçüde etkilemektedir.
Birey hastalandığında kişisel hijyenik bakımı ikinci plana düşer. Hastanın kendi
bakımını vermesi için cesaretlendirilmeli, katılımı sağlanmalı ve eğitim verilmelidir. Derinin
beş önemli görevi vardır. Bu görevleri sürdürebilmesi için bütünlüğünün bozulmaması gerekir.
Deri çok çabuk kirlenen organımız olduğu için, bakımının sürekli yapılması gerekir. Bu
amaçla hastaneye yatan hastaya banyo yaptırılır. Banyonun; temizliğin yanısıra, kan dolaşımını
hızlandırması, sinirlerin uyarılması ve eklemlerin hareket ettirilmesi gibi faydaları
vardır. Banyolar; temizleyici, tedavi edici ve ilaçlı banyolar olarak sınıflandırılabilir. Yatağa
bağımlı hastalarda, yatak banyosu verilir. Dolaşabilenlerde, küvet ve duş şeklinde banyo
yapılır.
Hastanın günlük hijyenik bakımını sürdürmek amacıyla özellikle yatağa bağımlı hastalarda,
sabah ve akşam saatlerinde hijyenik bakım verilmelidir. Sabah tuvaletinin amacı hastayı
güne hazırlamak; akşam tuvaletinin amacı ise uykuya hazırlamaktır.
Hastanın ağız hijyenini korumalı ve devam ettirmelidir. İnfeksiyon gelişmiş ise, özel ağız
bakımı verilmelidir.
Saçlar bireyin genel sağlık durumu ile ilgilidir. Taramak, fırçalamak ve parmaklarla masaj
yapmak kan dolaşımını hızlandırarak, saçların beslenmesini sağlar. Bu işlemi yapamayan
hastalarda ise hemşirenin yapması gerekir. Saçların durumuna göre, hangi aralıklarla
yıkanacağı tayin edilir. Bitin saçlı veya saçsız deride yerleşmesine bitlenme denir. Bitlenen
hastalarda, hemşire, hastayı fiziksel ve ruhsal bakımdan rahat ettirmeli, hasta ve ailesine,
bit tedavisi ve bakımı hakkında bilgi vermelidir.
- 119 -
Özet
1. Hastanın hijyenik bakımının sürdürülmesindeki temel amaç nedir?
A) Hastanın her türlü bakım işlemini mümkün olduğunca fazla şekilde üstlenmek
B) Hastanın bakımını sürdürürken seçilen bazı bakımların üzerinde fazlaca durmak
C) Hastanın bakımını sürdürürken fiziksel ihtiyaçları üzerinde daha çok durmak
D) Hastanın bağımsızlığını ve kendi kendine bakabilme özelliğini maksimum düzeyde
sürdürmek
E) Hastanın bakımının sürdürülmesinde ailesinden yardım istemek ve yaptırtmak
2. Sabah tuvaleti için en uygun zaman nedir?
A) Hayati belirtilerin alınmasından sonra
B) Kahvaltıdan sonra
C) Yatak takımlarını değiştirdikten sonra
D) Hayati belirtilerin alınmasından önce
E) Hastanın giysilerini değiştirdikten sonra
3. Akşam tuvaletinde yapılan masajın etkisi nasıl olmalıdır?
A) Dolaşımı hızlandırmak
B) Sinir uçlarını uyarmak
C) Kas faaliyetini arttırmak
D) Uykuya hazırlamak
E) Dolaşımı yavaşlatmak
4. Devamlı yatan hastada sakrum gibi kemik çıkıntıları üzerine basınç gelmesi sonucu
aşağıdakilerden hangisi oluşur?
A) Nekroz ve ülser gelişir
B) Dolaşım bozulması nedeniyle deri kızarır
C) Dokulara oksijen ve besin sağlanması azalır
D) (A) ve (B)
E) (A), (B) ve (C)
5. Hastaya bit tedavisi yapılıp saçı yıkandıktan sonra, odanın ve çevrenin temizliği ne
zaman yapılmalıdır?
A) Hastayı yatağına götürdükten sonra
B) Hasta odadan çıkar çıkmaz
C) Hasta odada iken
D) Hasta yatağına götürülüp rahatlatıldıktan sonra
E) Yukarıdakilerden hiçbiri
- 120 -
Değerlendirme Soruları
6. Saçta kepek daha çok ne zaman görülür?
A) Sert saçlarda
B) Yağlı ve parlak saçlarda
C) Kuru ve parlak saçlarda
D) Boyasız saçlarda
E) Boyalı saçlarda
7. Masaj hangi sıraya göre yapılır?
A) Tapotman, friksiyon, efloraj, petrisaj
B) Efloraj, petrisaj, friksiyon, tapotman
C) Friksiyon, efloraj, petrisaj, topatman
D) Petrisaj, friksiyon, tapotman, efloraj
E) Efloraj, tapotman, friksiyon, petrisaj
8. Hastaya yatak banyosu verilirken derinin hangi tabakasına dokunulur?
A) Kas B) Epidermis C) Dermis D) Hipodermis E) Folikül
Akut : Keskin, şiddetli, aniden şiddetli belirtilerle başlayan fakat kısa seyir
izleyen.
Anemi : Kanda eritrosit sayısının azalması durumu.
Atrofi : Vücudun belirli bir bölgesinin beslenememesi nedeniyle incelip
işlerliğini kaybetmesi.
Dehidratasyon : Vücuttan sıvı kaybının fazla olması ile oluşan durum.
Deviasyon : Bir organın normal fonksiyonuna oranla bir tarafa doğru eğilim
göstermesi.
Diabet : İnsülin yetersizliğine bağlı olarak oluşan hastalık.
Distal : Gövdeden veya merkezden uzak olma.
Elektrolit : Elektrik akımı ile iyonlarına ayrılabilen madde.
Eritem : Deri üzerinde meydana gelen kızarıklık.
- 121 -
Sözlük
Gingiva : Diş eti.
Hipoproteinemi : Kandaki protein düzeyinin azalması.
İ nfarktüs : Dokuda besleyici damarların pıhtı ile tıkanması sonucu meydana
gelen nekroz bölgesi.
İnflamasyon : Hücre hasarı veya yıkımına karşı vücudun gösterdiği tepki.
İnkontinans : Dışkı veya idrar tutamama.
İskemi : Belirli bir bölgede kan akımının kesilmesi nedeniyle oluşan geçici
kansızlık, bölgesel anemi.
Kapiller : Kılcal damar.
Kontraksiyon : Kasılma.
Kronik : Uzun süredir devam eden.
Osteomiyelit : Kemik iliği iltihabı.
Ödem : Deri altı dokularda aşırı sıvı birikimi.
Pigmentasyon : Pigment artışı nedeniyle deri veya dokuda meydana gelen koyu
renk.
Retraksiyon : Geri çekilme, büzülme, kasılma.
Sepsis : Bakteri veya bakteri toksinlerinin kana geçmesi sonucu oluşan
ateş ve titreme ile belirgin durum.
Sitostatik : Hücre gelişimini durduran.
Vazodilatasyon : Damarların genişlemesi.
Vejatasyon : Bitki

Not:
Sitemizden edineceğiniz bilgileri sağlık sorunlarınızda uzmana danışmadan kullanmayınız. Sitemizden yapmış olduğumuz bu yayın sadece bilgilendirme amaçlıdır.

Bu yazıyı okumanızdan sonra yapacağınız uygulamalardan gelecek sağlık problemlerinizden sitemiz sorumlu değildir.